Τι ποσοστό των συμπτωματικών παρενεργειών των στατινών οφείλεται πραγματικά στο φάρμακο;

Ερευνητές καλούν την ελεγκτική αρχή φαρμάκων να δώσει ξεκάθαρα στοιχεία στους ασθενείς για τις αναφορές παρενεργειών από φάρμακα.

Σε μια στιγμή που η ευρεία συνταγογράφιση στατινών είναι υπό νέα δημόσια έρευνα, μια σημαντική ανάλυση των ελεγχόμενων με ψευδοφάρμακα, τυχαιοποιημένων μελετών των στατινών βρέθηκε ότι μόνο μια μικρή μειοψηφία των παρενεργειών που αποδίδονται στις στατίνες μπορεί τελικά να αποδοθεί σε αυτές. Σχεδόν όλες οι παρενέργειες που αναφέρθηκαν σε αυτές τις μελέτες « εμφανίζονταν ούτως ή άλλως και όταν οι ασθενείς ελάμβαναν ψευδοφάρμακο», λένε οι ερευνητές.

Η μελέτη, μια μετά- ανάλυση που περιέλαβε πάνω από 80.000 ασθενείς και δημοσιεύθηκε στο European Journal of Preventive Cardiology, διεξήχθει χωρίς χορηγία από κάποιο δημόσιο, ιδιωτικό, εμπορικό ή μη-κερδοσκοπικό φορέα.

Εξηγώντας την ανάγκη για μια τέτοια μελέτη, οι ερευνητές σημειώνουν ότι η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των στατινών πάντα στηρίζεται στα δεδομένα τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων μελετών (RCTs) αντί ψευδοφαρμάκου, οι παρενέργειες όμως όχι. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες που αναφέρονται για τις στατίνες προέρχονται από διάφορες πηγές, σημειώνουν, περιλαμβανομένων μελετών παρατήρησης, όπου στις περισσότερες δεν γίνεται να γίνει ο διαχωρισμός των συμβαμάτων που αποδίδονται στο φάρμακο ή οφείλονται στην τύχη.

«Ασθενείς και ιατροί χρειάζονται ξεκάθαρες αξιόπιστες πληροφορίες για τα οφέλη και τους κινδύνους για να λάβουν αποφάσεις», γράφουν, προσθέτοντας ότι αυτοί που αναφέρουν συμπτωματικές παρενέργειες από την θεραπεία με στατίνες χρειάζονται αξιόπιστη επιβεβαίωση ότι το σύμπτωμα πράγματι οφείλεται στο φάρμακο.

Η μελέτη ανέλυσε την επίπτωση των παρενεργειών σε 29 κατάλληλες  RCTs που διεξήχθησαν για την πρωτογενή (46.262 συμμετέχοντες) και δευτερογενή (37.618 συμμετέχοντες) πρόληψη καρδιαγγειακής νόσου. Τα δεδομένα για όλες τις ανεπιθύμητες ενέργειες, καρδιαγγειακά συμβάματα και θανάτους καταγράφηκαν και στον θεραπευτικό βραχίονα και στον βραχίονα ελέγχου (ψευδοφάρμακο) των μελετών. Χρησιμοποιώντας ένα στατιστικό μοντέλο, οι ερευνητές υπολόγισαν την αύξηση για τον κίνδυνο κάθε παρενέργειας στον βραχίονα της στατίνης και του ψευδοφαρμάκου.

Σε μια μεγάλη λίστα παρενεργειών που αξιολογήθηκαν- περιλαμβανομένης ναυτίας, νευρικής διαταραχής, μυοπάθειας και ραβδομυόλυσης (καταστροφής μυϊκών ινών) , μυαλγιών, αυπνίας, καταβολής και γαστρεντερικών διαταραχών- μόνο ο κίνδυνος νέας εμφάνισης διαβήτη ήταν αυξημένος από την θεραπεία με στατίνες.

Στις 14 μελέτες πρωτογενούς παρέμβασης, η τυχαιοποίηση για στατίνες αντί ψευδοφαρμάκου αύξανε σημαντικά την επίπτωση διαβήτη κατά 0,5% (και παρόμοια μείωνε την θνητότητα κατά 0,5 %). Και στις μελέτες πρωτογενούς αλλά και δευτερογενούς πρόληψης, η συχνότητα εμφάνισης διαβήτη με στατίνες ήταν 3% αντί 2,4% με ψευδοφάρμακο, και άρα φαίνεται ότι περίπου ένα στα πέντε νέα περιστατικά διαβήτη στην ουσία προκλήθηκαν από στατίνες.

Κατά τα άλλα, αναφέρουν οι συγγραφείς , ότι πολλές από τις παρενέργειες που συνήθως αποδίδονται στις στατίνες (συγκεκριμένα μυοπάθεια, καταβολή, μυαλγίες, και ραβδομυόλυση) δεν ήταν συχνότερες στον βραχίονα στατινών από ότι στον βραχίονα του ψευδοφαρμάκου αυτών των RCTs.

Συνολικά, η μελέτη βρήκε σημαντικές ανεπιθύμητες ενέργειες στο 14,6% των ασθενών που έλαβαν στατίνες και 14,9% που έλαβαν ψευδοφάρμακο στις μελέτες πρωτογενούς πρόληψης και 9,9,% σε αυτούς με στατίνες και 11,2% σε αυτούς με ψευδοφάρμακο στις μελέτες δευτερογενούς πρόληψης. Παρομοίως, συγκρίσιμοι αριθμοί ασθενών αποσύρθηκαν από τις μελέτες λόγω συμπτωματικών ανεπιθύμητων ενεργειών (περίπου 12-15%).

Στην προσπάθεια τους να παρέχουν στους ιατρούς μια ξεκάθαρη εκτίμηση του κινδύνου παρενεργειών που μπορούν να αποδοθούν στις στατίνες, οι ερευνητές υπολόγισαν ένα «καθαρό κατανοητό μέτρο για την καθημερινή κλινική χρήση» -την αναλογία των παρενεργειών που δεν αποδίδονται στην φαρμακολογική τους δράση ή PSN.

Έτσι , στον κίνδυνο διαβήτη παραπάνω, 20%(0.6/3.0) όλων των νέων διαγνώσεων διαβήτη με στατίνη μπορούσαν απευθείας να αποδοθούν στα φάρμακα, δίνοντας μια PSN 80.

Παρά τα ευρήματα, οι ερευνητές αναγνωρίζουν ότι πολλοί πραγματικοί ασθενείς όντως αναφέρουν συμπτώματα από τις στατίνες- σε αντίθεση φυσικά σημαντική με τα αποτελέσματα. Εξηγώντας, η συγγραφέας , Dr Judith Finegold του National Heart and Lung Institute, Λονδίνο, λέει: «Βρήκαμε καθαρά ότι πολλοί ασθενείς σε αυτές τις μελέτες- συχνά οι συμμετέχοντες είναι εθελοντές με κίνητρα που δεν γνωρίζουν εάν λαμβάνουν το κανονικό δισκίο ή το ψευδοφάρμακο- ότι πολλοί ανέφεραν παρενέργειες ενώ ελάμβαναν το ψευδοφάρμακο. Στον γενικό πληθυσμό, όπου οι ασθενείς λαμβάνουν ένα φάρμακο για μια ασυμπτωματική νόσο, γιατί μας εκπλήσσει εάν μας ανέφεραν ακόμα περισσότερες παρενέργειες?»
«τα περισσότερα άτομα του γενικού πληθυσμού ,εάν τους ρωτήσεις επανειλημμένα ένα λεπτομερές ερωτηματολόγιο, δεν θα νοιώθουν εντελώς καλά κάθε μέρα σε όλους τους τομείς. Γιατί ξαφνικά να νοιώθουν εντελώς καλά όταν παίρνουν ένα χάπι για το οποίο τους έχουν προειδοποιήσει ότι μπορεί να υπάρχουν παρενέργειες;»

Ερωτηθείσα εάν τα αποτελέσματα της μελέτης δίνουν νέο βάρος στην ευρεία συνταγογράφιση στατινών η Dr Finegold είπε: «Όχι, πιστεύουμε ότι τα αποτελέσματα μας θα βοηθήσουν στην καλύτερη συνεννόηση ιατρού ασθενούς. Πιστεύουμε ότι οι ασθενείς πρέπει να ενθαρρύνονται να λαμβάνουν μόνοι τους αποφάσεις, αλλά πρέπει πρώτα να σιγουρευόμαστε ότι έχουν την καλύτερη δυνατή αμερόληπτη πληροφόρηση. Για αυτό καλούμε την ρυθμιστική αρχή φαρμάκων να τονίζουν στην μακρά λίστα ανεπιθύμητων ενεργειών αυτές τις λίγες που η συχνότητά τους είναι ελάχιστα μεγαλύτερη από αυτήν με ψευδοφάρμακο».

What proportion of symptomatic side effects in patients taking statins are genuinely caused by the drug? Systematic review of randomized placebo-controlled trials to aid individual patient choice, Finegold JA, Manisty CH, Goldacre B, et al., Eur J Prevent Cardiol 2014